Đền Cờn nằm trên gò Diệc, gần với cửa biển Lạch Cờn của làng Phương Cần, phường Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An. Ngôi đền được mệnh danh là ngôi đền linh thiêng bậc nhất trong các đền chùa ở Nghệ An.

Năm 1993, đền Cờn được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Du khách thập phương tới đền Cờn Nghệ An để cầu bình an, may mắn, sức khỏe và tài lộc. Ngư dân quanh vùng mỗi lần ra khơi đều đến đây cầu xin để mong sự bình an, may mắn trở về.

Kiến trúc Đền Cờn

Tứ vị Thánh nương được thờ tại đền Cờn là ba mẹ con công chúa nước Nam Tống gồm Thái hậu Dương Nguyệt Quả, hai công chúa là Triệu Nguyệt Khiêu, Triệu Nguyệt Hương, và bà nhũ mẫu (Truyền thuyết kể lại rằng: Khoảng năm 1229, quân Nguyên – Mông từng bước thôn tính nhà Nam Tống ở Trung Quốc, đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn. Tả Thừa tướng Lục Tú Phu mang theo vua Đế Bính (8 tuổi) cùng gia quyến và binh sỹ đi chạy loạn ngoài biển. Do gặp sóng to gió lớ, thuyền chở vua tôi Nam Tống bị chìm ngoài biền Đông. Thi thể 3 mẹ con công chúa trôi dạt vào cửa Càn.

Dân làng Càn thấy thi thể những phụ nữ chết đuối mặc xiêm y quý tộc, da dẻ hồng hào, trên người phảng mùi thơm như lan, như quế nên lấy làm lạ, bèn chôn cất tử tế và lập miếu thờ. Mỗi khi ra khơi, đến cầu khấn đều thấy linh nghiệm. Từ đó, người dân đặt tên cho địa phương mình là Hương Cần, hay Phương Cần.

Cũng có một số truyền thuyết khác nói rằng, Tứ vị Thánh nương gồm Thái hậu Dương Nguyệt Quả, Quách Thị hoàng hậu, cùng hai công chúa Nguyệt Khiêu, Nguyệt Hương, lại có tích khác cho rằng, Tứ vị Thánh nương là Thái hậu và 3 công chúa. Tuy mỗi câu chuyện có những tình tiết khác nhau, nhưng tất cả đều ẩn chứa sự linh thiêng, huyền bí, là nguồn gốc để hình thành nên giá trị tâm linh độc đáo nơi đây.

Tượng Tứ vị Thánh nương được thờ phụng tại đền Cờn

Có tích truyền rằng, năm Hưng Long thứ 19, vua Trần Anh Tông đi chiếm đóng Chiêm Thành, khi đến cửa Cờn (Nghệ An) thì dừng lại nghỉ chân. Nửa đêm, nhà vua nằm mơ thấy có một nữ thần muốn giúp mình đánh giặc. Sáng hôm sau, nhà vua mời các bô lão trong vùng đến và được kể về sự tích đền Cờn. Sau khi bàn tính mưu kế, nhà vua đã dẫn quân đánh thành Chà Bàn và giành được thắng lợi to lớn. Khi trở về, nhà vua đã làm lễ sắc phong Đại Càn quốc gia Nam Hải Tứ vị Thánh Nương và cho tu sửa và mở rộng đền.

Lễ hội đền Cờn được diễn ra từ ngày 19 – 21 tháng Giêng (âm lịch) hàng năm có 2 phần chính:  Phần lễ bao gồm lễ khai quang, lễ yết cáo, lễ khai hội, lễ cầu ngư, lễ hợp tế, lễ yết vị, lễ đại tế và lễ tạ; Phần hội gồm triển lãm ảnh, hội thi tiếng chim hót chào xuân, các môn thể thao như đẩy gậy, bóng chuyền, những trò chơi dân gian truyền thống của địa phương như đua thuyền, đánh cơ thẻ….

 Nghi thức tế trong phần Lễ tại Đền Cờn

Kiệu rước bài vị của Tứ vị Thánh nương 

Lễ hội đua thuyền Đền Cờn

Trải qua hằng trăm năm, tục thờ Tứ vị Thánh nương đã có ảnh hưởng sâu sắc tới cuộc sống của người dân làn Cờn nói riêng, những người buôn bán , đánh bắt trên sông nước nói chung. Đây là một địa điềm du lịch văn hóa tâm linh quan trọng thu hút đông đảo người dân xứ Nghệ và du khách thập phương hằng năm. Đó là lý do vì sao đền Cờn lại đứng đầu trong bốn ngôi đền linh thiêng nhất Nghệ An.