Theo dân gian, từ ngày Mẫu Thượng Ngàn cai quản núi rừng, thì mùa màng bội thu, người dân đi săn đợt nào cũng bắt được thú lớn. Mẫu được nhân dân hết mực tôn kính và nghe theo. Sự tích về Mẫu Thượng Ngàn cũng được lưu truyền rộng rãi từ bao đời nay.

Tượng Mẫu Thượng Ngàn tọa bên phải Mẫu Thượng Thiên

Sự tích Lâm Cung Thánh Mẫu (Mẫu Thượng Ngàn)

Mẫu Thượng Ngàn là vị chúa cai quản núi rừng và cao Nguyên. Là một nhân vật mang tính truyền thuyết, xoay quanh sự tích về Mẫu có nhiều luồng ý kiến khác nhau. Nhưng phổ biến nhất là 3 truyền thuyết dưới đây:

Theo truyền thuyết thứ nhất:

“Mẫu Thượng Ngàn là con gái đầu tiên của Vua Trời. Vì tính tình thẳng thắn, cứng rắn nên bà được vua cha giao cho cai quản vùng núi rừng hoang vu. Lạ thay, từ khi bà cai quản vùng này thì cây cối đều tươi tốt, việc săn bắn cũng dễ dàng hơn trước; cuộc sống của con người đã được cải thiện đáng kể. Đặc biệt, bà còn dạy dân cách dùng lửa và nấu ăn nên người dân hết lòng tôn kính, thờ phụng bà cho tới ngày nay”.

Nhưng, cũng có truyền thuyết cho rằng:

“Mẫu Thượng Ngàn là con của vua Đế Thích, hạ phàm đầu thai làm con vua Hùng Vương. Khi sinh bà, hoàng hậu đang đi rừng. Vì đau quá nên hoàng hậu phải vịn vào cành quế mới hạ sinh được bà nên vua Hùng Vương mới đặt tên cho bà là Quế Hoa Mỵ Nương, nhưng không may hoàng hậu qua đời ngay sau khi hạ sinh bà. Lớn lên, vì luôn nhớ thương mẹ nên Quế Hoa đã đi vào rừng sâu để tìm mẹ. Bà được ông Bụt ban cho phép thuật và 12 thị nữ nên đã ra sức cứu giúp dân lành. Bà dạy người dân cách trồng trọt, làm nương rẫy, xây nhà, săn bắt thú,… còn 12 thị nữ đảm nhiệm vai trò làm bà mụ chăm lo việc sanh đẻ của người dân để không ai còn phải chịu nỗi đau mất mẹ vì sanh khó giống như bà nữa. Khi cuộc sống của nhân dân đã ấm no, bà cùng 12 thị nữ bay về trời trên đám mây ngũ sắc. Để tưởng nhớ công ơn, người dân tôn bà là Bà Chúa Thượng Ngàn cai quản vùng núi và thờ phụng bà cho tới ngày nay”.

Ảnh vẽ Mẫu Thượng Ngàn và 12 thị nữ theo hầu

Nhưng, phổ biến nhất là truyền thuyết:

“Mẫu Thượng Ngàn là con gái của Sơn Tinh và Mỵ Nương, có tên là La Bình. Ngay từ nhỏ, bà thường theo cha đi khắp miền núi non, hang động và được các vị Sơn thần quý mến, giúp đỡ. Sau khi cha mẹ được Ngọc Hoàng Thượng Đế phong làm hai vị thánh bất tử thì bà cũng được phong làm Mẫu Thượng Ngàn và giữ vai trò cai quản 81 cửa rừng cùng các miền núi non, hang động,… ".

Tuy dân gian có nhiều sự tích về Mẫu Thượng Ngàn, nhưng dù nguồn gốc có thế nào đi nữa thì đây luôn là những câu chuyện quý giá về lòng khâm phục, ngưỡng mộ và tôn thờ công lao của bà.

Tục thờ Lâm Cung Thánh Mẫu trong văn hóa Việt

Từ xa xưa, tục thờ Mẫu Thượng Ngàn đã ăn sâu vào nếp ăn, cách sống của người Việt Nam; để rồi đến nay đã trở thành một tín ngưỡng đặc trưng gắn liền với núi rừng.

Đền thờ Mẫu Thượng Ngàn có ở khắp nơi. Trong đó, có ba nơi thờ chính là: Đền thờ ở Suối Mỡ (xã Nghĩa Phương, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang),đền Công Đồng Bắc Lệ (xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn) và đền Đông Cuông (xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái).

Hàng năm, vào ngày 20/9 (Âm lịch) nhân dân đều tổ chức lễ hội đền Mẫu Thượng Ngàn để tưởng nhớ công ơn của bà.  

Tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn thể hiện truyền thống, văn hóa tâm linh tốt đẹp của người Việt. Đồng thời giữ gìn và phát huy những phong tục của cha ông ta từ xa xưa. Đó là đạo lý “uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây” được truyền từ đời này sang đời khác. Một bằng chứng rõ nhất thể hiện điều này đó là sự tích Mẫu Thượng Ngàn được lưu truyền và đưa vào sử sách.

Việc thờ Mẫu Thượng Ngàn còn thể hiện ước mong, hy vọng của nhân dân về cuộc sống ấm no, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu,… và việc đi rừng được thuận lợi, suôn sẻ.

Đạo Mẫu ở đất nước ta rất linh thiêng, do đó tục thờ Mẫu Thượng Ngàn không thể qua loa mà cần sự thành tâm, tôn kính.