Cô Đôi Cam Đường không phải là thánh cô đứng thứ hai trong hệ thống Tứ phủ Thánh Cô, mà từ “Cô Đôi” ở đây chỉ nghĩa là hai Cô quê gốc ở đất Đình Bảng (tỉnh Bắc Ninh) làm nghề buôn bán vải sau này hiển linh trên đất Cam Đường. Vốn trước đây thuật ngữ nói về hai cô là Đôi cô cam đường, nhưng dần dần người dân đảo đi đảo lại thành Cô Đôi Cam Đường.

Bản chất của thuật ngữ nói về hai cô là “Đôi Cô Cam Đường”, tức là ám chỉ hai cô gái hiển linh tại xứ Cam Đường. Nhưng dần dần, nhân dân truyền miệng và đảo lại thành “Cô Đôi Cam Đường”.

Hai cô thực chất không có mối liên hệ với Cô Đôi Thượng Ngàn và Mẫu Thượng Ngàn nên không chính thức thuộc hàng Tứ Phủ. Nhưng hai cô cũng rất hay về giáng hầu.

Sự tích Cô Đôi Cam Đường

Cô Đôi Cam Đường vốn là hai cô gái trẻ tuổi đôi mươi, quê ở vùng Đình Bảng thuộc tỉnh Bắc Ninh ngày nay. Khi ấy, Lào Cai là vùng đất giao thương tấp nập, thương buôn từ miền xuôi đến miền ngược đều tới đây để buôn bán. Hai cô gái đã cùng nhau lên xứ Lạng bán vải và trao đổi lấy các sản phẩm khác tại khu làng Chiềng On. Nhưng thực chất, hai cô được triều đình giao nhiệm vụ lên vùng Lào Cai để dò la tình hình giặc Thanh và giúp đỡ quân ta. Dù không ai biết về thân thế của hai cô như nào, nhưng tình cảm giữa dân làng và hai cô vẫn rất thân thiết. Bẵng đi một thời gian, dân làng Chiềng On không còn thấy hai cô đến bán vải nữa. Rồi một hôm, người ta phát hiện xác hai cô trôi dạt về làng. Ai ai cũng thương xót và lập miếu thờ hai cô tại nơi đây. Các bô lão trong làng nói, trong khi bí mật tiếp tế quân ta chống giặc Thanh, hai cô đã bị chúng phát hiện và giết chết. Xác hai cô bị thả xuống suối và dạt về làng Chiềng On, nơi mà hai cô đã từng gắn bó và được nhân dân yêu thương.

Lạ kỳ thay, sau đó dân làng Chiềng đều làm ăn vô cùng thuận lợi, mùa màng bội thu,…Người ta rỉ tai nhau rằng, hai cô gái trẻ tuổi tốt bụng đã linh ứng và phù hộ cho nhân dân nơi đây có cuộc sống ấm no hạnh phúc. Tiếng lành đồn xa, không chỉ dân làng mà khách hành hương khắp nơi cũng đã đến chiêm bái cửa đền hai cô để tưởng nhớ công ơn hai cô gái trẻ. Miếu thờ hai cô cũng dần được tu sửa thành Đền Cô Đôi Cam Đường như ngày nay.

Đền thờ Cô Đôi Cam Đường

Đền Cô Đôi Cam Đường hay đền Đôi Cô ngụ tại thôn chiềng On, xã Cam Đường, phường Bình Minh, TP. Lào Cai, tỉnh Lào Cai.

Ngày lễ chính của đền Đôi Cô tổ chức vào ngày 13 tháng 9 Âm lịch.

Hầu giá Cô Đôi Cam Đường

Cô Đôi Cam Đường không chính thức thuộc hệ thống Tứ Phủ nên chỉ được thỉnh sau giá Cô Bé. Khi ngự về đồng, cô mặc áo tứ thân màu xanh, chít khăn mỏ quạ, đầu đội nón quai thao giống như đồ của các liền chị quê hương Kinh Bắc. Vai cô đỡ đòn gánh cong, hai đầu là giá đựng vải vóc.

Bản văn Cô Đôi Cam Đường

Lòng thành thắp một tuần hương

Dâng văn sự tích Cam Đường tiên cô

Quê nhà ở đất xưa Đình Bảng

Dòng nối dòng buôn bán vải tơ

Cô quản gì nắng sớm chiều mưa

Cong cong đòn gánh sớm trưa cho đời

Nào tơ lụa vải sồi lĩnh tía

Đủ mặt hàng chẳng thiếu thức chi

Chiều chiều quảy gánh ra đi

Lung linh gót ngọc quảy đi cho đời

Cô tới đâu hoa cười chim hót

Các bản làng nhẹ gót thênh thênh

Suối khe đồi núi gập ghềnh

Vải tơ đem đến ấm tình ngược xuôi

Dân đâu đấy nhớ người tiên nữ

Dáng thanh thanh mắt tựa sao sa

Thơm thơm tóc phượng dà dà

Hây hây má phấn da ngà lưng ong

Núm đồng tiền dáng trông ngọc thuyết

Nở nụ cười vẻ nguyệt in hoa

Khăn vuông đen thẫm đậm đà

Lưng đeo xà tích tai hoa bấm vàng

Áo đổi vai dịu dàng vạt thắt

Mối lưng bao nhiệm nhặt đường cong

Tư trời sánh với trăng trong

Công dung ngôn hạnh đức cùng thanh tao

Sở mãn hạn thiên tào bỗng gọi

Trở về trời để lại nhớ thương

Người tiên gửi đất Cam Đường

Dấu tiên để lại bốn phương phụng thờ

Thuở sinh thời vải tơ đem đến

Lúc về trời vẫn hiện đêm khuya

Canh ba quảy gánh đi về

Tay tiên hái quả trẩy huê cho đời

Sang canh tư dạo chơi các bản

Gọi chim rừng gợi sáng canh năm

Anh linh nức tiếng bốn phương

Có cô tiên nữ Cam Đường thiêng thay

Dân đâu đó đêm ngày ngưỡng mộ

Đội ơn cô tế độ sinh nhân

Ban tài tiếp lộc xa gần

Kêu sao được vậy nhân dân ơn nhờ

Đôi đãy nải thủa xưa ghi lại

Cô Cam Đường tiếng mãi mai sau

Hôm nay dâng tiến văn chầu

Cung đàn tiếng hát đôi câu tâm thành

Cô về lai giáng điện đình

Xin cô bốn chữ khang ninh thọ trường.